Voor de 20-jarige Balthasar is er een leven vóór en een leven ná 5 april 1960. Op die datum word ik namelijk ingelijfd in het leger, val ik per direct onder de krijgstucht, en heb ik niets meer over mijn eigen leven te vertellen. De ondergeschiktheid immers is de ziel van de militaire dienst, die bevolkt wordt door meerderen en minderen. Een meerdere heeft per definitie gelijk, de mindere altijd ongelijk. Het net opgekomen broekie is een oliebol, een filler en de minste van de minderen. Elke andere is hem de baas en kan hem álles laten doen. Verweer bestaat niet.
Mijn nummer is 400106399, maar ik ben een nul.

Woonwagen 361
Voor het zover is met die wapenrok, moet ik eerst nog even wat werkzaamheden afronden op de Provinciale Griffie, Eerste Afdeling. De burgemeester van Lage Mierde komt mij in de Koninklijke Badkamer persoonlijk smeken of ik niet eens over mijn hart kan strijken en de bewoners van Woonwagen 361 – ‘Kijk, hier zijn nogmaals hun geboortebewijzen en Verklaringen van Goed Gedrag’ – die 2,5 cm te laag plafond kan vergeven en aldus hun vergunning nu snel kan toewijzen.

Ik weet inmiddels dat mijn hart maar dan ook niets met mijn werk te maken heeft c.q. (kent u die uitdrukking, bekend uit ambtenaren- en soldatenwereld?) mag hebben. Het volledige dossier van Woonwagen 361 – incl. politierapport en gestempelde controles van alle afmetingen – moet ik naar de minister sturen ‘om bericht en raad’. Dáár is het wachten op, en al naar gelang het hart van de minister lieflijk c.q. hardvochtig klopt, zal ik daarna over definitieve toewijzing of afwijzing beslissen en daarvan beschikking aan de burgemeester doen geworden. En nee, ik heb geen idee hoelang dit nog gaat duren, dat spijt me zeer, het is aan de boven mij gestelden.

De burgemeester pakt zijn bescheiden weer in, en zal de bewoners laten weten dat hij al het mogelijke heeft gedaan om de zaak te bespoedigen, ‘maar we moeten afwachten hoe de minister zelf oordeelt.’ – De koffie van de burgemeester blijft onaangedaan staan.

Ik schrijf een korte minute (oorspronkelijk bericht) bij het dossier voor de minister, mijn baas maakt op een plaats van mijn ‘van de’ ‘der’, en even verderop ‘van de’ van mijn ‘der’. Deze baas is mijn meerdere en heeft dus gelijk, mijn gevarieerde pogingen om hem tevreden te stellen ten spijt. – Dossier en brief gaan op de post, waaraan een dikke week voor typekamer, interne registratie en gecontroleerde postverzending vooraf gaat. En dan begint het grote wachten.

De nieuwe Minister van Maatschappelijk Werk heet Marga Klompé – een vrouw!, van de KVP nog wel! – en zij heeft het druk. Haar antwoord bereikt de Provincie Noord-Brabant, Eerste Afdeling pas als ik allang en breed onder de wapenen dien. En al die tijd voel ik mee met de burgemeester en de woonwagen-361-bewoners van Lage Mierde: ik zou nu ook wel eens willen weten hoe die 2,5 cm hoogteverschil ervan afgekomen is.

Hollend op bivak
Tussen 5 april en 5 december 1960 word ik in verschillende dressuurkampen gekneed tot dienstplichtig sergeant. Tot die tijd ben ik: i.o. (in opleiding). De soldij bedraagt 1,- gulden, resp. 1,25 gulden per dag. Ik red het ermee. De opbrengst van een sobere opvoeding.

Tijdens de opleiding gaat alles in de looppas, zowel in de kazerne als in het veld: minimaal 4 dagen per week ben ik hollend op bivak, het halve tentdak met drukknopen dat bij mijn persoonlijke standaard-uitrusting (psu) hoort is tevens mijn regenjas en opvangzeil voor de opgedolven aarde die mijn schuttersput c.q. atoomput oplevert. De vijand staat altijd midden in de nacht voor de poort, maar ik krijg nooit genoeg tijd om me volgens de voorschriften gewassen, geschoren en gekleed te melden. Er is wel altijd gelegenheid om de nul uit te kafferen en te koeioneren, de vijand wacht dan even. – Inderdaad, het leger i.o. is één bonk psychologie.

Enfin, over het leven van de dienstplichtige in de jaren vijftig en zestig, is alles bekend. En het is allemaal waar, maar niet per se per individu. Vraag anders even na bij uw echtgenoot, zwager, broer of oom. Ze zullen allemaal bekennen dat het een fantastische c.q. waardeloze tijd is die van jongens mannen maakt c.q. je leven anderhalf jaar op achterstand zet. – Ikzelf ben zielsgelukkig als het allemaal achter de rug is, maar net als bij Napoleon op de terugtocht uit Rusland, is mijn lichamelijke conditie ‘beter dan ooit’.

Op 5 december 1960 ben ik afgestudeerd sergeant, en ga ik op transport naar Apeldoorn, Koning Willem III-kazerne. Tijdens dat transport maak ik kennis met de kersverse collega-sergeant Bert G., die net als ik blij is dat ie niet bij de ‘parate hap’ van zandhazen in Nunspeet of Zuid-Laren gelegerd wordt.

De KWIII-kazerne is in handen van de marechaussee (‘kaalgeknipte mierenneukers’), maar herbergt ook de Staf van het Eerste Legerkorps o.l.v Generaal Gips. Daar krijg ik een kantoorbaan bij G3 Operatiën, pal naast de afgeschermde kaartenzaal vol zonne-officieren i.o. – Sgt. G. zit op de gang schuin tegenover me, volop kansen voor vriendschap, en die grijpen we. We lijken trouwens in veel opzichten op elkaar, krijgen dezelfde fraaie beoordeling en praktisch gelijktijdig ‘buitengewoon verlof wegens bijzondere dienstuitoefening’, maar dan is het al 1961, pardon dus. (De vriendschap bestaat na 55 jaar nog steeds, dus ‘hoezo verloren tijd’? Maar dat kon ik in 1960 nog niet weten.)

Intussen in de Koude Oorlog…
Gerry Powers – De Koude Oorlog raakt aardig opgewarmd als in mei 1960 een Amerikaans U2-spionagevliegtuig boven Russisch grondgebied neergehaald wordt. Piloot Gary Powers wordt gevangen genomen, president Eisenhower ‘ontkent alles’.
* Onze instructeurs in het leger waarschuwen voor de modieuze wangedachte ‘dat er toch nooit meer oorlog komt’, en gooien er flink wat nachtelijke waakzaamheidsoefeningen tegenaan.

Eichmann – Met een spectaculaire actie ontvoert de Israëlische Geheime Dienst (Mossad) de oorlogsmisdadiger Adolf Eichmann uit Buenos Aires, waar hij sinds het einde van WO II woont. Eichmann is de grote organisator van Hitler’s ‘Endlösung der Judenfrage’, en staat symbool voor ‘het grote kwaad’. – Het Proces Eichmann – ‘De zaak 40/61’ in de terminologie van Harry Mulisch – houdt de wereld maandenlang in zijn greep.
* De oorlog wil maar niet uit beeld geraken, sterker, de militaire paraatheid wordt verder opgevoerd. Onze diensttijd wordt op termijn met één resp. twee maanden verlengd.

Schoenincident – Op een vergadering van de Verenigde Naties in New York wordt de Russische partijleider Nikita Chroestsjov zo woedend op de Filippijnse afgevaardigde dat hij met zijn schoen op de lessenaar slaat om zijn woorden kracht bij te zetten. De Filippijn bepleitte het recht van Oost-Europese landen op onafhankelijkheid, een inmenging in Russische ’binnenlandse’ aangelegenheden volgens Chroestsjov.
* De Sowjet-Unie ontkent ‘het schoenincident’, en vervalst de foto. YouTube bestond helaas nog niet, anders hadden we hier een nummer 1-hit gehad.

JFK – In november verslaat de Amerikaanse kandidaat John F. Kennedy Richard Nixon in de strijd om het presidentschap. ‘Vraag niet wat uw land voor u kan doen, vraag wat u kunt doen voor uw land,’ is zijn boodschap. Met Kennedy breekt nieuw elan door in de internationale politiek, maar ligt ook WO III op de loer. De nieuwe tijd, net wat u zegt.
* ‘Ontbijt met de Kennedy’s’ is jarenlang en wereldwijd een radio-ochtend-hit. Suikerzoet, zoveel herinner ik me er nog wel van.

Lekker dood in eigen land
Als lichtgewichtige tegenhanger tegen alles wat Koude en Warme Oorlog ademt, citeer ik hieronder het gedicht Verdwenen boksers van Frank Koenegracht. Het komt uit de bundel ‘Lekker dood in eigen land’ (De Bezige Bij, 2011). Het gedicht past goed in de definitie die criticus Gerbrandy voor Koenegrachts poëzie in petto heeft: ‘Dat is wat bij veel van deze gedichten gebeurt: je schiet in de lach en voelt tegelijkertijd een steek in de onderbuik, een soort kramp die veroorzaakt wordt door een mengeling van schrik, pijn en plaatsvervangende schaamte.’  (Piet Gerbrandy in de Volkskrant.) – Lees voor ‘boksers’ dienstplichtigen, en…

VERDWENEN BOKSERS

Als de boksers het land verlaten
komt dat omdat er haast niet meer te boksen valt
of alle boksers staan te huilen
of ze kennen elkaar te goed
vanwege de lange omhelzingen
tijdens de gevechten.
Ik denk dat de boksers aanvoelen
dat het zo het beste is
en liever zien dat een onbekende de ring in glipt
en hen verslaat.

Zoals het heerlijk is in slaap te vallen
na een storm van gedachten.