Het jaar dus (zie ook BB, 1968) van het rapport ‘Grenzen aan de groei’, van de Club van Rome, over de uitputting van de grondstoffen, over het verjubelen van de aardse mogelijkheden, over de levensbedreigende aantasting van het milieu, over de gevolgen van blind menselijk handelen kortom. Uitgeverij Het Spectrum besluit tot een goedkope editie van het rapport om het massaal aan de man te kunnen brengen.

Grenzen aan de groei…

Het rapport wordt een bescheiden bestseller, veel mensen vinden het een belangwekkende waarschuwing, iets minder maar nog steeds heel veel mensen overwegen er consequenties voor hun leven aan te verbinden, nogal wat mensen maken er echt werk van, het milieu wordt een maatschappelijk issue, de auto wordt onderwerp van kritiek. – De meeste mensen echter denken dat het zo’n vaart niet zal lopen, en dat ‘ze’ er wel wat op zullen vinden.

Op het moment van publicatie ben ik net aan m’n laatste autorijlessen toe, mijn alderliefste en ik besluiten om geen auto aan te schaffen ‘tenzij omstandigheden dat noodzakelijk maken’. Daarom wil ik m’n rij-opleiding wel afmaken, en examen doen ‘voor het geval dat’, maar een automobilist zal ik niet worden. Ik haal het papiertje ten koste van groot geld en veel lessen, en zit daarna nog één keer (met het zweet in de handen) achter het stuur. – Noodzakelijk wordt de aanschaf van een auto nooit, er blijken altijd andere oplossingen mogelijk ook al kunnen steeds minder mensen dat volgen.

Toen ik onlangs (3 september 2015) weer eens mee reed in de auto van Zutphen naar Den Bosch en terug (want pragmatisch wil ik soms wel zijn en zeker als het moet), was ik opnieuw en herhaald verbijsterd over de vanzelfsprekende massaliteit, het duizelingwekkend planologische beslag en de totaal-impact van het autoverkeer in Nederland. Dat gaat nooit meer goed komen met de aarde, denk ik, het milieu en de mens, al doe je nog zo veel kleinschaligheid, grootmoedigheid en gezond omdenken in je eigen gedachten.

Koot en Bie muntten ooit voor dit denken het begrip ‘doemdenken’, tegenwoordig neig ik meer naar de logische conclusie dat de menselijke aarde eindig is, omdat de mens nu eenmaal zonder zelfdestructie niet leven kan. De planeet Aarde zelf zal in eindeloze deining voortbestaan, en nieuwe evenwichten vinden. – Toch nog een troostrijke gedachte.

… en andere kantelpunten

* Op mijn werk bij Malmberg ga ik het laatste jaar bij de bureauredactie in: m’n 7 collega’s bedanken me met een mooi afscheidsboek voor meer of minder dan ‘de helluf van jouw elluf’ collegiale jaren. Mijn inzet voor het laatste jaar betreft een voorstel tot job rotation van mijn chefs-functie; voor sommigen een uitdagende kans, anderen krijgen er nachtmerries van. De directie prijst mijn initiatief ‘mits het niet uit de klauw loopt’. – Het experiment is een trendy besluit van 11 jaar groei van 2 naar 8 medewerkende redacteuren.

* In 1972 begint de VPRO de tv-serie All in the family uit te zenden. De van oorsprong Amerikaanse sitcom met Archie en Edith Bunker in de hoofdrollen is vooral omstreden vanwege de onderwerpkeuze: homoseksualiteit, racisme, gelijke rechten voor vrouwen, verkrachting, borstkanker, impotentie. Tot dan toe worden die onderwerpen ongeschikt geacht voor behandeling op televisie. In Nederland is de serie zeer populair, met de rabiaat rechtse Archie Bunker voorop. Wat natuurlijk juist weer te denken geeft. – Enfin, zing even de openingstune met me mee, dan zijn we, om met Wim T. Schippers te spreken, weer thuis. (Minder dan 1 minuut, en met de tekst erbij.)

* In Boxtel richt Sietz Leeflang De Kleine Aarde op, een onderzoekscentrum voor kleinschalige, milieuvriendelijke landbouw. Van zoiets kijken we tegenwoordig niet meer op, maar in 1972 is het een maatschappelijke daad van de eerste orde die gebaseerd is op bezorgdheid voor het milieu en de negatieve verwachtingen voor de toekomst. Het centrum blijft tot 2011 bestaan, en heeft met zijn uitstraling, cursussen en het blad De Kleine Aarde veel invloed gehad op geheel links, bezorgd en optimistisch Nederland. – Zoals u wellicht kunt zien (of bevroeden) licht ik mijn hoed hier waarderend op.

* Op Bloody Sunday – 30 januari 1972 – worden 14 ongewapende Noord-Ierse jongens en mannen in Derry doodgeschoten door Britse militairen. Het gebeurt na een vreedzame, maar door de Britten verboden demonstratie voor de burgerrechten. Die demonstratie is georganiseerd tegen de opsluiting van voornamelijk katholieke Ieren in Noord-Ierland.
Bloody Sunday wordt meestal gezien als het escalatiepunt in de dieptreurige burgeroorlog, die in totaal 30 jaar zal duren. Pas in 2010 zal premier Cameron zijn excuses aanbieden ‘voor de onrechtvaardige en onverdedigbare dood’ van 14 onschuldige betogers.
Deze geschiedenis is het onderwerp van de huiveringwekkende film Bloody Sunday (2002) van regisseur Paul Greengrass, met James Nesbitt in de hoofdrol. Voor de trailer, zie hieronder.

Vielen deze keer buiten de prijzen
* Het begin van het Watergate-schandaal, als er op 17 juni 1972 ingebroken wordt in het hoofdkwartier van de Democratische Partij in de Verenigde Staten. Het is het begin van het einde van de republikein Nixon, die vanwege dit schandaal als president zal moeten aftreden.

* De Olympische Spelen in München. Daar gijzelt de Palestijnse verzetsorganisatie Zwarte September de Olympische ploeg van Israël. Er vallen 17 doden, onder wie 5 van de 8 terroristen. Maar… ‘The Games must go on’.
* De Amerikaan Bobby Fischer wordt op Reykjavik wereldkampioen schaken ten koste van de Rus Boris Spasski; de Duitse schrijver Heinrich Böll krijgt de nobelprijs voor de literatuur. Maar ja, het is op voor dit jaar. Want we moeten nu spoorslags over naar het samenvattende gedicht.

O die laatste twee regels

De dichter J. Bernlef (1937-2012) schreef een onnoemelijk groot oeuvre bij elkaar. Zo heb ik hier de bundel Winterwegen (Querido,1983) voor me liggen. Maar in de Wikipedia- bibliografie van 97 titels wordt deze bundel niet eens genoemd. De reden daarvoor ken ik niet, het maakt me alleen nóg voorzichtiger bij het hanteren van Wiki-gegevens.
Bernlef lezen is niet moeilijk, hij blijft altijd dicht bij de realiteit, vertelt zijn verhaal zonder opsmuk, en treft je dan meestal in de laatste zin(nen) vol in het gelaat. Zo gaat het ook in het gedicht ‘Op deze plek’, uit de bundel Winterwegen dus. In de laatste twee regels vind ik de link met mijn verbijstering en berusting bij het schrijven van bovenstaande voorbeelden van Omdenken-1972.

OP DEZE PLEK

Onder de rokken van de aardkorst
wordt alles liefdevol verborgen;
fossielen, later verzameld en
gerubriceerd in bovengrondse ladenkasten

Ziehier de mier in barnsteens wiegedood
de varentanden in leisteen gevat

Verstuivingen komen tot stilstand
sporen verpoederen in je hand

Geur die plotseling terugkeert
met het vergeten land

Op deze plek gaat alles verloren
wordt alles bewaard.